Πότε ο/η πρώην σύζυγος δικαιούται διατροφή μετά το διαζύγιο; ( Μέρος Α΄ )

* Δημοσιεύτηκε  26/10/2013  στην "Πρωϊνή" Εφημερίδα της Καβάλας  
   

Σε προηγούμενα άρθρα αναφέρθηκα στη διατροφή συζύγου εν διαστάσει και στις συνέπειες διαζυγίου μία εκ των οποίων, εφόσον συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, είναι και η γέννηση του δικαιώματος διατροφής του ενός συζύγου μετά την αμετάκλητη λύση του γάμου.

Καταρχήν να αναφέρουμε ότι οι διατάξεις σχετικά με τη διατροφή μετά το διαζύγιο (άρθ. 1442 - 1444 Α.Κ.) είναι ενδοτικού δικαίου και μπορούν να ρυθμιστούν αυτά τα θέματα μεταξύ των δύο πρώην συζύγων συμβατικά (είτε πριν, είτε μετά το γάμο) ακόμη και με συμβατική παραίτηση και για το μέλλον από την αξίωση αυτή, με επιφύλαξη τυχόν αντίθεσης στα χρηστά ήθη. Επιτρέπεται ειδικότερα να συμφωνηθεί ότι οφείλεται διατροφή, ακόμη και αν δε συντρέχουν οι προβλεπόμενες από το άρθρο 1442 Α. Κ. προϋποθέσεις, υπό τις οποίες μπορεί να αξιωθεί μεταγαμιαία διατροφή και χωρίς τους χρονικούς περιορισμούς που τίθενται στο άρθρο αυτό (απόφαση 92/2006 ΑΠ).

Αποτελεί την εξαίρεση και όχι το κανόνα η αναγνώριση της αξίωσης διατροφής μετά το διαζύγιο. Πρόκειται για αξίωση οικογενειακού δικαίου, ακατάσχετη, ανεπίδεκτη συμψηφισμού και εκχωρήσεως, που λειτουργεί ως μέτρο κονωνικής πρόνοιας.

1. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΠΡΩΗΝ ΣΥΖΥΓΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ:

Αφού καταστεί αμετάκλητη τη απόφαση διαζυγίου ο Αστικός Κώδικας ορίζει στο άρθρο 1442 τις προϋποθέσεις υποχρέωσης διατροφής μετά το διαζύγιο.

"`Αρθρο 1442 . Διατροφή - Εφόσον ο ένας από τους πρώην συζύγους δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη διατροφή του από τα εισοδήματά του ή από την περιουσία του, δικαιούται να ζητήσει διατροφή από τον άλλον: 1. αν κατά την έκδοση του διαζυγίου ή κατά το τέλος των χρονικών περιόδων που προβλέπονται στις επόμενες περιπτώσεις βρίσκεται σε ηλικία ή σε κατάσταση υγείας που δεν επιτρέπει να αναγκαστεί να αρχίσει ή να συνεχίσει την άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος, ώστε να εξασφαλίζει απ` αυτό τη διατροφή του, 2. αν έχει την επιμέλεια ανήλικου τέκνου και γι` αυτό το λόγο εμποδίζεται στην άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος, 3. αν δεν βρίσκει σταθερή κατάλληλη εργασία ή χρειάζεται κάποια επαγγελματική εκπαίδευση, και στις δύο όμως περιπτώσεις για ένα διάστημα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα τρία χρόνια από την έκδοση του διαζυγίου, 4. σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου η επιδίκαση διατροφής κατά την έκδοση του διαζυγίου επιβάλλεται από λόγους επιείκειας."

Από το παραπάνω άρθρο προκύπτει ότι γεννάται αξίωση διατροφής μετά την λύση του γάμου (για άνδρα ή γυναίκα) εφόσον συντρέχουν η γενική προϋπόθεση και τουλάχιστον μία από τις οριζόμενες εκ του νόμου ειδικές προϋποθέσεις (περιπτώσεις 1-4 του ανωτέρω άρθρου 1442 Α.Κ.).

1Α. ΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ:

Για τη γένεση αξίωσης διατροφής πρώην συζύγου απαιτείται απορία αυτού και ευπορία του υπόχρεου, ενώ επί πλέον πρέπει να συντρέχει μία από τις ειδικότερες προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 1442 Α.Κ.

-Από πλευράς του δικαιούχου προϋπόθεση είναι η "απορία" του, δηλαδή η αδυναμία να αυτοδιατραφεί "από τα εισοδήματά του ή από την περιουσία του". Εισοδήματα είναι αυτά που προέρχονται από εργασία ή από περιουσία γενικώς. Αν είναι οικονομικά ασύμφορη ή όχι η ρευστοποίηση της περιουσίας, εφόσον δεν υπάρχουν άλλοι πόροι κρίνεται κάθε φορά από τις εκάστοτε περιστάσεις, λαμβανομένου υπόψιν της περιουσιακής κατάστασης του υπόχρεου διατροφής. Αν κριθεί οικονομικά ασύμφορη η ρευστοποίηση της περιουσίας και ο δικαιούχος δεν εργάζεται ή δεν έχει άλλα εισοδήματα δεν θα απωλέσει το δικαίωμα διατροφής. Άπορος είναι και εκείνος που τα ληξιπρόθεσμα χρέη του ξεπερνούν το ενεργητικό όλης της περιουσίας του.

Προσωρινά άπορος θεωρείται ο δικαιούχος, όταν το μοναδικό του περιουσιακό του στοιχείο είναι αξιώσεις για όσο διάστημα δεν έχουν ικανοποιηθεί με υποχρέωση να επιστρέψει τα ποσά διατροφής που έλαβε μετά την είσπραξη των απαιτήσεών του. (αδικαιολόγητος πλουτισμός για αιτία που έληξε). Το ίδιο συμβαίνει και σε περίπτωση υφιστάμενης αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του γάμου (άρθ. 1400 Α.Κ.). Η κάλυψη μέρους της διατροφής του από τον δικαιούχο δημιουργεί για το υπόλοιπο μέρος αυτής αξίωση συμπλήρωσης κατά του υπόχρεου διατροφής πρώην συζύγου.

-Από πλευράς του υπόχρεου διατροφής θα πρέπει αυτός να έχει ευπορία (που δεν σημαίνει οπωσδήποτε και κάποιο ιδιαίτερο πλούτο), δηλαδή να μπορεί να παράσχει στον άλλον πρώην σύζυγο διατροφή από τα εισοδήματα και τη περιουσία του ενόψει και των λοιπών υποχρεώσεών του, λαμβανομένου υπόψιν των αναγκών του και των συνθηκών της ζωής του, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη δική του διατροφή.

Σύμφωνα με τη νομολογία των δικαστηρίων μας:

-Για να κριθεί αν υπάρχει απορία του δικαιούχου και ευπορία του υπόχρεου, πρέπει να εξαντληθούν προηγουμένως όλες οι οικονομικές δυνατότητες που τους παρέχουν τα εισοδήματα τους και το κεφάλαιο της περιουσίας τους και αν ακόμη η τελευταία αποτελείται από μη προσοδοφόρα στοιχεία.

-Απορία του δικαιούχου δεν υπάρχει όταν αυτός έχει είτε εισοδήματα είτε περιουσία, κινητή ή ακίνητη έστω και απρόσοδη από τη ρευστοποίηση της οποίας μπορεί να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες κατά το κρίσιμο διάστημα της αγωγής εκτός αν η περιουσία του δεν μπορεί να ρευστοποιηθεί ή αυτό είναι οικονομικώς ασύμφορο ή το προϊόν ρευστοποιήσεως δεν επαρκεί για την κάλυψη των άλλων βιοτικών του αναγκών.

-Με βάση την αρχή της επιείκειας δεν δύναται να αξιωθεί η εκποίηση ή ανάλωση του μοναδικού περιουσιακού στοιχείου αν η διατήρηση του επιβάλλεται από λόγους πρόνοιας προς εξασφάλιση του πρώην συζύγου στο μέλλον για την αντιμετώπιση έκτακτης οικονομικής ανάγκης.

-Είναι δυνατό, ενόψει όλων των συνθηκών ηλικίας, υγείας, ικανότητας ή δυνατότητας προς εργασία, εισοδημάτων, περιουσίας και γενικώς της ζωής του πρώην συζύγου, συγκριτικώς πάντοτε προς την ευπορία του υποχρέου, να γεννηθεί δικαίωμα πλήρους ή συμπληρωματικής διατροφής και όταν ο πρώτος έχει μικρής εκτάσεως απρόσοδο περιουσία της οποίας είτε είναι δυσχερής η εκποίηση είτε επιβάλλεται η διατήρηση για λόγους πρόνοιας προς εξασφάλισή του στο μέλλον για την αντιμετώπιση έκτακτης οικονομικής ανάγκης.

1Β. ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ:

Πέραν της γενικής προϋπόθεσης, δηλαδή "απορίας" του δικαιούχου και "ευπορίας" του υποχρέου διατροφής πρώην συζύγου με την έννοια που αναφέραμε, ο νόμος απαιτεί και τουλάχιστον μία από τις ειδικές προϋποθέσεις για να γεννηθεί αξίωση διατροφής στο πρόσωπο του δικαιούχου.

Ειδικές προυποθέσεις συντρέχουν:

α. "αν κατά την έκδοση του διαζυγίου ή κατά το τέλος των χρονικών περιόδων που προβλέπονται στις επόμενες περιπτώσεις βρίσκεται σε ηλικία ή σε κατάσταση υγείας που δεν επιτρέπει να αναγκαστεί να αρχίσει ή να συνεχίσει την άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος, ώστε να εξασφαλίζει απ` αυτό τη διατροφή του,"

Η έννοιες κατάσταση υγείας, ηλικία και κατάλληλο επάγγελμα δεν καθορίζονται από το νόμο. Σε κάθε περίπτωση κρίνεται από το δικαστήριο και εξειδικεύονται οι έννοιες αυτές. Για την ηλικία εννοείται η μεγάλη ηλικία και λαμβάνονται υπόψιν τόσο αντικειμενικοί. όσο και υποκειμενικοί παράγοντες για τη θεμελίωση της σχετικής αξίωσης διατροφής.

Για την κατάσταση υγείας εννοείται η κακή σωματική και ψυχική κατάσταση (μόνιμη ή παροδική) που εμποδίζει τον πρώην σύζυγο να εργαστεί μερικά ή ολικά. Σχετικά με το κατάλληλο επάγγελμα θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν διάφοροι προσωπικοί παράγοντες, όπως επαγγελματική εκπαίδευση, ηλικία, υγεία και σε ορισμένες περιπτώσεις η διάρκεια του γάμου, οι συνθήκες έγγαμης συμβίωσης.

Η χρονική στιγμή που θα πρέπει να συντρέχει αυτή η ειδική προϋπόθεση (ηλικία ή ιδιαίτερη κατάσταση υγείας) για τη γέννηση της αξίωσης διατροφής είναι, είτε όταν γίνεται αμετάκλητη η απόφαση διαζυγίου (περίπτωση 1), είτε στις περιπτώσεις 2 και 3 στο τέλος χρόνου επιμέλειας παιδιού ή στο τέλος χρονικής προθεσμίας τριών ετών από το αμετάκλητο της απόφασης διαζυγίου αντίστοιχα.

β. "αν έχει την επιμέλεια ανήλικου τέκνου και γι` αυτό το λόγο εμποδίζεται στην άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος"

Η κάθε περίπτωση εδώ είναι διαφορετική και λαμβάνονται υπόψιν διάφοροι παράγοντες για το αν πράγματι συντρέχει αυτή η περίπτωση. Ο αριθμός των παιδιών, η ηλικία τους (π.χ. προσχολική), τυχόν ιδιαίτερες φροντίδες σε σχέση με την ψυχική ή σωματική κατάσταση των παιδιών, σχολείο παιδιών κ.λ.π. είναι μερικά από τα θέματα που ερευνώνται για να κριθεί αν μπορεί να γεννηθεί αξίωση διατροφής.

γ. "αν δεν βρίσκει σταθερή κατάλληλη εργασία ή χρειάζεται κάποια επαγγελματική εκπαίδευση, και στις δύο όμως περιπτώσεις για ένα διάστημα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα τρία χρόνια από την έκδοση του διαζυγίου".

Η περίπτωση αυτή αναφέρεται στη περίπτωση αδυναμίας εξεύρεσης σταθερής και κατάλληλης εργασίας και στην ανάγκη επαγγελματικής εκπαίδευσης του δικαιούχου διατροφής για διάστημα τριών ετών από την αμετάκλητη λύση του γάμου. Εδώ εύλογο είναι ο πρώην σύζυγος που διέκοψε τη φοίτησή του λόγω γάμου να μπορεί να συνεχίσει τις σπουδές του μετά το διαζύγιο και να δικαιούται διατροφής, λαμβανομένων υπόψιν των ατομικών συνθηκών του και της πιθανότητας επιτυχίας του. Η αξίωση μπορεί να ασκηθεί εντός της τριετίας από τη λύση του γάμου και δεν μπορεί να υπερβεί το διάστημα αυτό.

δ. "σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου η επιδίκαση διατροφής κατά την έκδοση του διαζυγίου επιβάλλεται από λόγους επιείκειας."

Τελευταία ευχέρεια για θεμελίωση αξίωση διατροφής σε περίπτωση που δεν συντρέχει καμία από τις παραπάνω είναι αυτή για λόγους "επιείκειας". Καλύπτει όλες τι σπάνιες και δύσκολες περιστάσεις που δεν μπορούν να υπαχθούν στη προηγούμενες περιπτώσεις (1-3). Οι λόγοι της επιείκειας θα πρέπει κατά κανόνα να υφίστανται κατά την έκδοση του διαζυγίου. Η διατροφή αν και δεν υπάρχουν κάποια χρονικά όρια στο νόμο πρέπει να περιορίζεται στον απολύτως αναγκαίο χρόνο.

Γιώργος Γιαγκουδάκης, Δικηγόρος Καβάλας

Διαζύγια - Ποινικά - Ιντερνετ

Για περισσότερες πληροφορίες 

σχετικά με το δικηγορικό γραφείο μου

επισκεφθείτε το site μας

http://www.giagkoudakis.dom.gr 

giagkoud@yahoo.com