* Δημοσιεύτηκε 2/11/2013 στην "Πρωϊνή" Εφημερίδα της Καβάλας
1. Τί είναι
η παρένθετη μητρότητα;
Είναι η μέθοδος
τεχνητής αναπαραγωγής, επιτρεπόμενη
κατόπιν προηγούμενης δικαστικής άδειας
με την οποία μια γυναίκα κυοφορεί και
γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος ή παρένθετη
μητέρα) ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση
και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων
με χρήση ωαρίων ξένων προς την ίδια για
λογαριασμό μιας άλλης γυναίκας, που
επιθυμεί να αποκτήσει παιδί αλλά δεν
μπορεί να κυοφορήσει για ιατρικούς
λόγους.
Η ιατρική
υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή
(τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο
για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία
απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για
να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο
σοβαρής ασθένειας. Η υποβοήθηση αυτή
επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής
ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου
προσώπου.
Σύμφωνα με το
νόμο 3305/2005 για εφαρμογή της Ιατρικώς
Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής προβλέπονται
στο άρθρο 1 οι γενικές αρχές αυτής και
συγκεκριμένα :
"1. Οι μέθοδοι
της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής
(Ι.Υ.Α.) εφαρμόζονται με τρόπο που
εξασφαλίζει το σεβασμό της ελευθερίας
του ατόμου και του δικαιώματος της
προσωπικότητας και την ικανοποίηση της
επιθυμίας για απόκτηση απογόνων, με
βάση τα δεδομένα της ιατρικής και της
βιολογίας, καθώς και τις αρχές της
βιοηθικής.
2. Κατά την
εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων πρέπει
να λαμβάνεται κυρίως υπόψη
το συμφέρον του
παιδιού που θα γεννηθεί."
Η διάταξη αυτή
υπογραμμίζει τη σημασία που πρέπει να
έχει κατά την εφαρμογή της ιατρικώς
υποβοηθούμενης αναπαραγωγής η αξιολόγηση
του συμφέροντος του μέλλοντος να γεννηθεί
παιδιού. Αυτό αποτελεί εκδήλωση της
θεμελιώδους αρχής περί προστασίας των
δικαιωμάτων του παιδιού, που κατοχυρώνει
το άρθρο 3 της Διεθνούς Σύμβασης για τα
δικαιώματα του παιδιού (ν. 2101/1992) και το
άρθρο 24 του Χάρτη των θεμελιωδών
Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μία από τις
μεθόδους της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης
Αναπαραγωγής είναι κατά το άρθρο 2 παρ
1 β. του ανωτέρω νόμου "η εξωσωματική
γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων
ωαρίων"
Με το άρθρο 3
του νόμου αυτού ορίζεται ότι: "Ιατρικώς
υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (Ι.Υ.Α.) είναι
κάθε περίπτωση κυοφορίας και τεκνοποίησης
που επιτυγχάνεται με μεθόδους άλλες
πλην της φυσιολογικής ένωσης άνδρα και
γυναίκας και οι οποίες εφαρμόζονται
σε ειδικά οργανωμένες μονάδες ιατρικώς
υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.)".
Με το άρθρο 3
παρ 8 του ίδιου νόμου ορίζεται ότι είναι:
" Εξωσωματική γονιμοποίηση και
μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων: η
εκτός του σώματος της γυναίκας γονιμοποίηση
ωαρίων που έχουν ληφθεί από αυτήν
επεμβατικά και η μεταφορά ενός ή
περισσότερων γονιμοποιημένων ωαρίων
στην ενδομήτρια κοιλότητα της ίδιας ή
άλλης γυναίκας."
Στην παράγραφο
9 του ίδιου άρθρου δίνεται ορισμός της
παρένθετης μητρότητας ότι είναι:
"η περίπτωση
κατά την οποία μία γυναίκα κυοφορεί και
γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος), ύστερα από
εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά
γονιμοποιημένων ωαρίων, με χρήση ωαρίου
ξένου προς την ίδια, για λογαριασμό μίας
άλλης γυναίκας, η οποία επιθυμεί να
αποκτήσει παιδί αλλά αδυνατεί να
κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους".
2. Ποιο το
νομοθετικό πλαίσιο για την παρένθετη
μητρότητα;
Για την παρένθετη
μητρότητα προβλέπουν οι διατάξεις των
άρθρων και 1458 ΑΚ και 1464 ΑΚ όπως ισχύουν
μετά το Ν.3089/2002 ( ΦΕΚ Α 327/23.12.2002) και των
άρθρων 2 παρ. 1β, 3 περ. 8, 9, 4, 13 ν. 3305/2005,
άρθρο 8 Ν. Ν.3089/2002.
Στο Σύνταγμα
το δικαίωμα της αναπαραγωγής κατοχυρώνεται
στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος.” 1.
Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει
ελεύθερα την προσωπικότητά του και να
συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική
και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν
προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και
δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά
ήθη.”
Κατά συνέπεια
ο καθένας δικαιούται με βάση την ανάπτυξη
της προσωπικότητάς του να αποκτήσει
απογόνους σύμφωνα με τις επιθυμίες του.
Η προσφυγή στις ιατρικές μεθόδους,
προκειμένου να αποκτηθούν τέκνα,
προστατεύεται από το Σύνταγμα, αρκεί η
άσκηση του δικαιώματος της αναπαραγωγής
να μην προσκρούει σε δικαιώματα άλλων,
να μην παραβιάζει το Σύνταγμα και να
μην προσβάλλει τα χρηστά ήθη. Θέμα
αντίθεσης στους περιορισμούς αυτούς
συζητείται ότι μπορεί να υπάρχει σε
τρεις περιπτώσεις α) στη μεταθανάτια
γονιμοποίηση, β) στην τεχνητή γονιμοποίηση
άγαμων μοναχικών γυναικών και γ) στη
χρησιμοποίηση «παρένθετης»
κυοφόρου
γυναίκας. Ο Έλληνας νομοθέτης για την
εκπόνηση του ν. 3089/2002 είχε δύο σταθερά
ερείσματα: 1) το Σύνταγμα και 2) τη Σύμβαση
του Συμβουλίου της Ευρώπης του Οβίεδο
του 1997 για «τα ανθρώπινα δικαιώματα και
τη βιοιατρική», που κυρώθηκε στην Ελλάδα
με το ν. 2619/1998.
Συγκεκριμένα
προβλέπεται στο άρθρο 1458 Αστικού Κώδικα
ότι: "Η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας
γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την
ιδίαν, και η κυοφορία από αυτήν επιτρέπεται
με δικαστική άδεια που παρέχεται πριν
από τη μεταφορά, εφόσον υπάρχει έγγραφη
και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνία των
προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν
τέκνο και της γυναίκας που θα κυοφορήσει,
καθώς και του συζύγου της, αν αυτή είναι
έγγαμη.
Η δικαστική
άδεια παρέχεται ύστερα από αίτηση της
γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει
τέκνο, εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτή
είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει
και ότι η γυναίκα που προσφέρεται να
κυοφορήσει είναι, εν όψει της κατάστασης
της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία."
Αρθρο 8 του ν.
3089/2002: "Τα άρθρα 1458 και 1464 εφαρμόζοvται
μόνο στην περίπτωση που η αιτούσα και
η κυοφόρος γυναίκα έχουν την κατοικία
τους στην Ελλάδα."
Σύμφωνα με το
άρθρο 799 Κ.Πολ.Δ "Οταν ζητείται κατά
το νόμο να χορηγηθεί άδεια για μεταθανάτια
τεχνητή γονιμοποίηση ή για κυοφορία
τέκνου από άλλη γυναίκα, αρμόδιο είναι
το δικαστήριο, στην περιφέρεια του
οποίου έχει τη συνήθη διαμονή της η
αιτούσα ή εκείνη που θα κυοφορήσει το
τέκνο. Το δικαστήριο διατάζει να γίνει
η Συζήτηση κεκλεισμένων των θυρών, εάν
κρίνει ότι η
δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής
στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί
λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή
οικογενειακής ζωής των διαδίκων".
3. Χρειάζεται
άδεια για την παρένθετη μητρότητα;
Για τη μεταφορά
των ξένων, γονιμοποιημένων ωαρίων στο
σώμα της κυοφόρου απαιτείται δικαστική
άδεια, που παρέχεται πριν από τη μεταφορά
τους, εφόσον συντρέχουν οι νόμιμες
προϋποθέσεις. Η δικαστική άδεια χορηγείται
από το αρμόδιο καθ΄ύλην και κατά τόπο
δικαστήριο κατά τη διαδικασία της
εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρο 121 ΕισΝΑΚ),
εφόσον η αιτούσα και η κυοφόρος έχουν
την κατοικία τους στην Ελλάδα. Απαραιτήτως
θα πρέπει να υποβληθεί στο αρμόδιο
δικαστήριο σχετική αίτηση της γυναίκας
που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο και
είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει,
ενώ η γυναίκα που προσφέρεται να
κυοφορήσει θα πρέπει από άποψη υγείας
της να είναι κατάλληλη για κυοφορία.
4. Ποιο
δικαστήριο παρέχει τη δικαστική άδεια
για τη παρένθετη μητρότητα;
Η σχετική αίτηση
δικάζεται με τη διαδικασία εκούσιας
δικαιοδοσίας (άρθ. 739 ΚΠολΔ) από το αρμόδιο
κατά τόπο Μονομελές Πρωτοδικείο
(άρθρο740 ΚΠολΔ), στην περιφέρεια του
οποίου έχει τη συνήθη διαμονή της η
αιτούσα ή εκείνη που θα κυοφορήσει το
τέκνο (799 Κ.Πολ. Δ. )
5. Πως
διατυπώνεται στην δικαστική απόφαση η
παροχή δικαστικής άδειας;
Το διατακτικό
της δικαστικής απόφασης συνήθως έχει
ως εξής:
Παρέχει την
άδεια στην αιτούσα, όπως προβεί στη
μεταφορά στο σώμα της .............., ξένων
προς την ίδια (την κυοφόρο) ωαρίων,
προερχόμενα από την αιτούσα, γονιμοποιημένων
εξωσωματικά με γενετικό υλικό από το
σύζυγο της αιτούσας, .............., προκειμένου
να κυοφορήσει τέκνο που η αιτούσα και
ο σύζυγός της επιθυμούν να αποκτήσουν.
6. Τι ορίζει
ο νόμος για τη μητέρα του τέκνου που θα
γεννηθεί με παρένθετη μητρότητα;
Σε ό,τι αφορά
τη συγγένεια που δημιουργείται από την
εφαρμογή της ανωτέρω μεθόδου ιατρικής
υποβοήθησης της αναπαραγωγής, το άρθρο
1464 ΑΚ ορίζει ότι μητέρα του τέκνου που
θα γεννηθεί τεκμαίρεται αυτή, στην οποία
χορηγήθηκε η δικαστική άδεια, δηλαδή η
γυναίκα που επιθυμεί αλλά αδυνατεί να
αποκτήσει τέκνο για ιατρικούς λόγους
και όχι η κυοφόρος γυναίκα.
Το τεκμήριο
αυτό ανατρέπεται σύμφωνα με τα ειδικότερα
αναφερόμενα στη δεύτερη παράγραφο του
ιδίου άρθρου. Σύμφωνα με το άρθρο 1464
παρ. 1 ΑΚ «σε περίπτωση τεχνητής
γονιμοποίησης, αν η κυοφορία έγινε από
άλλη γυναίκα, υπό τους όρους του άρθρου
1458 ΑΚ, μητέρα του τέκνου τεκμαίρεται η
γυναίκα στην οποία δόθηκε η σχετική
άδεια».
Σύμφωνα με το
άρθρο αυτό και τις διακρίσεις που έκανε
ο νομοθέτης με το νόμο 3089/2002 το τεκμήριο
της μητρότητας στη γυναίκα που θέλησε
το παιδί παραμένει να λειτουργεί, είτε
τα ωάρια ανήκουν στην ίδια τη γυναίκα
που επιθυμεί το παιδί είτε σε μία τρίτη
γυναίκα και μόνο αν τα ωάρια ανήκουν
στην κυοφόρο, παρέχεται η δυνατότητα
ανατροπής του τεκμηρίου. Αν έχουν
χρησιμοποιηθεί ωάρια τρίτης γυναίκας,
διαφορετικής από την κυοφόρο και τη
γυναίκα που επιθυμεί το παιδί, η τρίτη
αυτή γυναίκα δε νομιμοποιείται στην
άσκηση αγωγής προσβολής της μητρότητας.
Για τη σύνταξη
της ληξιαρχικής πράξης γέννησης, στο
άρθρο 7 του ν. 3089/2002 (το οποίο προστέθηκε
στο άρθρο 20 § 1 εδ. 2 του ν. 344/1976) ορίζεται
ότι θα πρέπει να προσκομίζεται στο
ληξιαρχείο και η δικαστική άδεια που
δόθηκε στην τεκμαιρόμενη μητέρα,
προκειμένου να εγγράφεται αυτή ως η
μητέρα του παιδιού.
Στο σχετικό
άρθρο 1464 του Αστικού Κώδικα προβλέπεται
ότι:
"Σε περίπτωση
τεχνητής γονιμοποίησης, αν η κυοφορία
έγινε από άλλη γυναίκα, υπό τους όρους
του άρθρου 1458, μητέρα του τέκνου
τεκμαίρεται η γυναίκα στην οποία δόθηκε
η σχετική δικαστική άδεια. Το τεκμήριο
αυτό ανατρέπεται, με αγωγή προσβολής
της μητρότητας που ασκείται μέσα σε
προθεσμία έξι μηνών από τον τοκετό, είτε
από την τεκμαιρόμενη μητέρα, είτε από
την κυοφόρο γυναίκα, εφόσον αποδειχθεί
ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από
την τελευταία. Η προσβολή γίνεται από
τη δικαιούμενη γυναίκα αυτοπροσώπως ή
από ειδικό πληρεξούσιό της ή ύστερα από
άδεια του δικαστηρίου, από τον νόμιμο
αντιπρόσωπό της.
Με την αμετάκλητη
δικαστική απόφαση που δέχεται την αγωγή
το τέκνο έχει αναδρομικά από τη γέννησή
του μητέρα τη γυναίκα που το κυοφόρησε."
Γιώργος Γιαγκουδάκης, Δικηγόρος Καβάλας
Διαζύγια - Ποινικά - Ιντερνετ
Για περισσότερες πληροφορίες
σχετικά με το δικηγορικό γραφείο μου
επισκεφθείτε το site μας
