Η συμβίωση των συζύγων, ως θεμελιώδη υποχρέωση του γάμου έχει τα όρια της;

* Δημοσιεύτηκε  9/5/2015  στην "Πρωϊνή" Εφημερίδα της Καβάλας  

Στην σημερινή εποχή της ραγδαίας εξέλιξης των τεχνολογιών/επικοινωνιών, των δικτύων, του ίντερνετ, των κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων, ενόψει της βαθιάς οικονομικής κρίσης, διαπιστώνουμε δυστυχώς ότι οι σχέσεις των συζύγων και κατ΄ επέκταση ο θεσμός του γάμου, περνούν σκληρή δοκιμασία. Για την υποχρέωση της έγγαμης συμβίωσης θα μιλήσουμε σήμερα, που πηγάζει από τον γάμο και δεσμεύει και τους δύο συζύγους αμοιβαία από την τέλεσή του και τα όρια της.

Κατά τη διάταξη του άρθρου 1386 Αστικού Κώδικα (Α.Κ.), που αποτελεί τον βασικότερο κανόνα του δικαίου του γάμου, ο γάμος παράγει για τους συζύγους αμοιβαία υποχρέωση για συμβίωση, εφόσον η σχετική αξίωση δεν αποτελεί κατάχρηση δικαιώματος. Η υποχρέωση για έγγαμη συμβίωση περιλαμβάνει όλες τις υποχρεώσεις που επιβάλλει σύμφωνα με τις κρατούσες ηθικές αντιλήψεις και συνήθειες η έγγαμη ζωή. Η συμβίωση περιλαμβάνει το εξωτερικό υλικό στοιχείο (corpus), δηλαδή το αμοιβαίο δικαίωμα και υποχρέωση για συγκατοίκηση, κοινή συμμετοχή σε εξωτερικές εκδηλώσεις και το (σημαντικότερο) εσωτερικό ψυχολογικό στοιχείο (animus), δηλαδή τη θέληση και υποχρέωση τους να συνυπάρχουν, να έχουν αποκλειστικότητα στις γενετήσιες σχέσεις τους, να αλληλοϋποστηρίζονται και να επικοινωνούν ψυχικά ως σύζυγοι. Τα παραπάνω στοιχεία ως στοιχεία της έγγαμης συμβίωσης θα πρέπει να συνυπάρχουν για να μη θεωρηθεί ότι υπάρχει διάσταση το οποίο είναι ζήτημα πραγματικό, που κρίνεται σε κάθε περίπτωση από το δικαστή. Γίνεται δεκτό ότι θα πρέπει η συμβίωση να βασίζεται στην ισονομία των συζύγων και στην διασφάλιση ως ένα βαθμό της ελευθερίας κάθε συζύγου μέσα στη έγγαμη συμβίωση με υποχρέωση τήρησης ενός minimum αναγκαίας συμβίωσης, που απαιτεί ο νόμος (άρθ. 5 παρ. 1 Συντάγματος περί ελεύθερης ανάπτυξης προσωπικότητας, άρθρα 57 Α.Κ. δικαίωμα στην προσωπικότητα και 1387 παρ. 2 Α.Κ. περί ρύθμισης συζυγικού βίου).

 Από αυτήν την υποχρέωση απορρέει και η αξίωση καθενός από τους συζύγους να χρησιμοποιήσει την οικογενειακή στέγη, καθώς και τα έπιπλα και σκεύη που βρίσκονται μέσα σ` αυτήν, ακόμη κι αν δεν ανήκουν στη δική του κυριότητα, αλλά στην κυριότητα του άλλου συζύγου. Το άρθρο 1386 Α.Κ. είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου (υποχρεωτική ως δημόσιας τάξης), που σημαίνει ότι τυχόν αντίθετη συμφωνία των συζύγων για την έγγαμη συμβίωσή τους θα είναι άκυρη. Με τη διάταξη αυτή καθιερώνεται νομική υποχρέωση για συμβίωση, που είναι αμοιβαία. Δηλαδή στην υποχρέωση του ενός συζύγου αντιστοιχεί ανάλογο δικαίωμα του άλλου και αντιστρόφως. Ως συμβίωση θεωρείται η δημιουργία από τους συζύγους κοινής ζωής. Η αμοιβαία υποχρέωση των συζύγων προς συμβίωση αποτελεί την από το γάμο πρώτιστη αμοιβαία υποχρέωσή τους. Το κυριότερο περιεχόμενο της πλήρους έγγαμης συμβίωσης είναι η συνοίκηση των συζύγων.

  Στις πράξεις ή παραλείψεις, που είναι πρόσφορες να κλονίσουν το γάμο, περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων και η παράβαση της υποχρέωσης για συμβίωση, που απορρέει από το άρθρο 1386 Α. Κ. Στην ανωτέρω περίπτωση περιλαμβάνονται ένα πλήθος περιστατικών, που έχουν κυρίως σχέση με αδικαιολόγητη άρνηση συμβιώσεως. Ειδικότερα η παράβαση της υποχρέωσης προς συμβίωση μπορεί να δημιουργήσει ευθύνη σε βάρος του συζύγου, όπως π.χ. διαζύγιο, διακοπή της διατροφής, αποκλήρωση ή λύση της κοινοκτημοσύνης, αφαίρεση της άσκησης της γονικής μέριμνας ή και ακόμη ευθύνη με βάση τις διατάξεις των άρθρων 914, 919, 57, 59, 932 Α.Κ. Από το συνδυασμό των διατάξεων του άρθρου 1386 του Α.Κ., που ορίζει ότι ο γάμος παράγει για τους συζύγους αμοιβαία υποχρέωση για συμβίωση, εφόσον η σχετική αξίωση δεν αποτελεί κατάχρηση δικαιώματος και του άρθρου 1391 Α.Κ., με το οποίο προβλέπεται η δυνατότητα του συζύγου να διακόψει την έγγαμη συμβίωση, όταν υφίσταται εύλογος προς τούτο αιτία, συνάγεται ότι καθιερώνεται το δικαίωμα του συζύγου προς διακοπή της συμβιώσεως και των σε αυτήν περιλαμβανομένων ειδικότερα υποχρεώσεων και μάλιστα η χωριστή οίκησις αυτού, ανεξαρτήτως συνδρομής λόγω διαζυγίου, όταν η προς συμβίωση και συνοίκηση αξίωση του άλλου συζύγου παρίσταται ως καταχρηστική. Η αξίωση για έγγαμη συμβίωση του συζύγου αποκρούεται, ως κατάχρηση δικαιώματος, από το σημείο που δεν συμβιβάζεται, ούτε ανταποκρίνεται υπό τις συγκεκριμένες των δύο συζύγων συνθήκες (πνευματικές, σωματικές, οικονομικές, κοινωνικές) στην ουσία και την ηθική φύση του γάμου. Και το ζήτημα αν η προβαλλομένη αξίωση συμβιώσεως προσκρούει εις την ηθική και νομική έννοια του γάμου (και επομένως αποτελεί κατάχρηση), είναι νομικό και κρίνεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστή, η εκτίμησις όμως περί υπάρξεως των προαναφερθέντων συγκεκριμένων συνθηκών περί της καταχρήσεως δικαιώματος είναι πραγματικό.

Στις περιπτώσεις καταχρήσεως δικαιώματος περιλαμβάνονται και οι λόγοι διαζυγίου, αλλά και ανεξαρτήτως υπάρξεως λόγων διαζυγίου. Όταν δηλαδή υπάρχει τέτοια κατάχρηση δικαιώματος, ο άλλος σύζυγος υπέρ του οποίου συντρέχει ο λόγος αυτός δικαιούται να αποχωρήσει από τη συζυγική κατοικία, αλλά και να εγείρει αγωγή για την αναγνώριση, ότι κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες η αξίωση για συμβίωση ή συνοίκηση του συζύγου του είναι καταχρηστική, δηλαδή ότι συντρέχουν στο πρόσωπο του ενάγοντος οι προϋποθέσεις που αίρουν την υποχρέωση για συμβίωση με αίτημα να διαπιστωθεί ότι η διακοπή της έγγαμης συμβιώσεως που έγινε απ` αυτόν υπήρξε δικαιολογημένη. Η αγωγή αυτή συμπίπτει κατά περιεχόμενο με την αποκαλούμενη συνήθως αγωγή μετοίκησης, η οποία ρητά δεν προβλέπεται από καμιά άλλη διάταξη του θετικού δικαίου. η αγωγή αυτή αφορά τις σχέσεις των συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου, οι οποίες πηγάζουν από αυτόν και πρέπει να εκδικάζεται κατά την ειδική διαδικασία των γαμικών διαφορών. Η άσκηση αυτής της αναγνωριστικής αγωγής είναι χρήσιμη, μιας και προετοιμάζει κατά κάποιο τρόπο το έδαφος για αγωγή διαζυγίου, ιδίως μάλιστα αφού η διετής τουλάχιστον διάσταση των συζύγων αποτελεί, σύμφωνα με το άρθρο 1439 παρ. 3 Α.Κ., αμάχητο τεκμήριο κλονισμού. 

Εν τούτοις είναι δυνατόν η αβεβαιότητα ως προς τα θέματα αυτά να κριθεί σε τυχόν δίκη περί διατροφής ή διαζυγίου. Η εύλογη αιτία διακοπής συμβίωσης και η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος για έγγαμη συμβίωση είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος - ίδιας έννομης κατάστασης από πλευράς δικαιούχου και υποχρέου αντίστοιχα. Η εύλογη αιτία διακοπής συμβίωσης ως έννοια ευρύτερη μπορεί να περιλαμβάνει και λόγους διαζυγίου, υπό αυτήν την έννοια δεν οδηγεί αναγκαστικά σε λύση γάμου. Το βάρος απόδειξης της καταχρηστικότητας έχει ο σύζυγος που την επικαλείται, μπορεί όμως - υπό προϋποθέσεις - να κριθεί και αυτεπάγγελτα από το δικαστήριο το θέμα αυτό. Το αν υπάρχει ή όχι υποχρέωση έγγαμης συμβίωσης στην εκάστοτε περίπτωση, αποτελεί νομικό ζήτημα που υπόκειται στον έλεγχο του Αρείου Πάγου.

(Πηγή σχετικής νομολογίας: 1107/1988 ΜΠΡ ΘΕΣΣΑΛ, 24/1984 ΠΠΡ ΙΩΑΝ, 1547/1983 ΑΠ, 1107/1988 ΜΠΡ ΘΕΣΣΑΛ, 1517/1989 ΠΠΡ ΘΕΣΣΑΛ, 132/1989 ΠΠΡ ΤΡΙΠ, 7225/1989 ΕΦ ΑΘ, 235/1996 ΠΠΡ ΑΘ, 976/1996 ΕΦ ΑΘ, 28/2007 ΕΙΡ ΑΡΓ ). - Καλό Σαββατοκύριακο σε όλους.

Γιώργος Π. Γιαγκουδάκης

Δικηγόρος Καβάλας

Διαζύγια - Ποινικά - Αστικά

Για περισσότερες πληροφορίες 

σχετικά με το δικηγορικό γραφείο μου

giagkoud@yahoo.com