* Δημοσιεύτηκε 14 /12/2013 στην "Πρωϊνή" Εφημερίδα της Καβάλας
Η επιτροπεία
ανηλίκων είναι ένας θεσμός οικογενειακού
δικαίου που έχει σκοπό την προστασία
του ανηλίκου που δεν τυγχάνει “προστασίας”
από τους γονείς του, με τρόπο ώστε να
υπάρχει κατά κάποιον τρόπο υποκατάσταση
της οικογένειας. Οι σχετικές περί
επιτροπείας διατάξεις των άρθ. 1589-1654
Α.Κ. περιλαμβάνονται στο δέκατο τέταρτο
(14ο) κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα. Είναι
είναι αναγκαστικού δικαίου και έχουν
αναλογική εφαρμογή και σε άλλες
περιπτώσεις (άρθ. 1682 εδ. 1, δικαστική
συμπαράσταση, 1693 εδ.1 δικαστική επιμέλεια
ξένων υποθέσεων)
1. Σε ποιές
περιπτώσεις ο ανήλικος τίθεται υπό
επιτροπεία;
Ο ανήλικος τελεί
υπό επιτροπεία ('αρθρο 1589 Α.Κ) σε μία
τουλάχιστον από τις κάτωθι περιπτώσεις:
α. όταν κανένας
γονέας δεν έχει τη Γονική μέριμνα (
περίπτωση απουσίας γονικής μέριμνας)
είτε επειδή το παιδί είναι άγνωστων
γονέων, είτε επειδή η γονική μέριμνα
των δύο γονέων έχει παύσει (θάνατος
γονέων, κήρυξη γονέων σε αφάνεια, έκπτωση
από τη γονική μέριμνα) ή όταν εκπέσει
από αυτή ο γονέας που έχει μόνος του τη
γονική μέριμνα ( ο γονέας που επιζεί ή
η μητέρα παιδιού που γεννήθηκε χωρίς
γάμο και μη αναγνωρισμένο),
β. όταν κανένας
γονέας (αν και έχει τη γονική μέριμνα)
δεν μπορεί να ασκήσει τη Γονική μέριμνα
(αδράνεια γονικής μέριμνας) για
πραγματικούς λόγους (αποκλεισμός,
φυλάκιση, αιχμαλωσία, μακρόχρονη απουσία
στο εξωτερικό) ή νομικούς λόγους
(δικαστική συμπαράσταση, ανικανότητα
για δικαιοπραξία) ,
γ. όταν το
δικαστήριο διορίσει επίτροπο κατά τα
άρθρα 1532 και 1535 Α.Κ. σε περίπτωση αφαίρεσης
άσκησης γονικής μέριμνας και από τους
δύο γονείς λόγω κακής άσκησής της ή σε
περίπτωση που αφαιρέθηκε η γονική
μέριμνα και από τους δύο γονείς με δική
τους αίτηση, λόγω του ότι αδυνατούσαν
να ανταποκριθούν στο καθήκον τους.
δ. όταν το
δικαστήριο αναθέσει την άσκηση της
γονικής μέριμνας σε τρίτον κατά τα άρθρα
1513- 1514 Α.Κ. σε περίπτωση ακύρωσης γάμου,
διαζυγίου ή διακοπής συμβιώσεως, αν
αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του
τέκνου.
ε. όταν συντρέχουν
οι περιπτώσεις των άρθρων 1660 και 1661 Α.Κ.
δηλαδή σε περίπτωση αναδοχής, όπου οι
ανάδοχοι γονείς καθίστανται με αίτησή
τους επίτροποι ή συνεπίτροποι, για το
λόγο ότι εξασθενούν οι δεσμοί του
ανηλίκου με τους φυσικούς του γονείς
(αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τους φυσικούς
γονείς ή από τον επίτροπο)..
2. Ποια είναι
τα όργανα της επιτροπείας;
'Οργανα της
επιτροπείας είναι το δικαστήριο ο
επίτροπος και το εποπτικό συμβούλιο.
α. Το δικαστήριο
έχει σημαντικές αρμοδιότητες στην
επιτροπεία ανηλίκου. Διατάσσει κατόπιν
αιτήσεως ή αυτεπάγγελτα την επιτροπεία
(Εκούσια δικαιοδοσία). Ορίζει τα σχετικά
με τη λειτουργία και την οργάνωση της
επιτροπείας. Προβαίνει σε διορισμό ή
παύση του επιτρόπου. Παρέχει την
απαιτούμενη άδεια για ορισμένες πράξεις
του επιτρόπου ή γενική άδεια. Διορίζει
τον προσωρινό ή τον ειδικό επίτροπο.
Διορίζει το εποπτικό συμβούλιο. Μπορεί
να δράσει αυτεπαγγέλτως και έχει
αρμοδιότητες επίλυσης διαφωνιών και
προβλημάτων που μπορεί να υπάρξουν κατά
την διάρκεια της επιτροπείας. Το
δικαστήριο μπορεί, εκτιμώντας το συμφέρον
του ανηλίκου, να επιφυλαχθεί όταν
διορίζει επίτροπο, να τον αντικαταστήσει
για την περίπτωση που θα συνέβαινε ή
δεν θα συνέβαινε ένα συγκεκριμένο
γεγονός.
Η αίτηση για
διορισμό επιτρόπου, εισάγεται, σύμφωνα
με το άρθρο 796 ΚΠολΔ, στην αποκλειστική
κατά τόπον αρμοδιότητα του Δικαστηρίου
της συνήθους διαμονής του ανηλίκου.
Απαραίτητη είναι η επίδοση αντιγράφου
της αίτησης στον εισαγγελέα για το
παραδεκτό της συζήτησης. Το Δικαστήριο
μπορεί να προχωρήσει στην κρίση του
χωρίς την έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής
υπηρεσίας του αρθ. 1593 ΑΚ, διότι η ίδρυση
και λειτουργία της τελευταίας εξαρτήθηκε
από την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος
(αρθ. 53 του ν. 2447/1996), το οποίο, όμως, δεν
εκδόθηκε ακόμα και αν η Εταιρία Προστασίας
Ανηλίκων τυχόν να αδυνατεί για
αντικειμενικούς λόγους (λόγω φόρτου
εργασίας και έλλειψης προσωπικού), να
συντάξει τη σχετική έκθεση . Άλλωστε,
αν η ως άνω έκθεση δεν υποβληθεί
εμπρόθεσμα, το Δικαστήριο δικάζει χωρίς
έκθεση, η οποία, άλλωστε, δεν είναι
δεσμευτική, αλλά απλά συνεκτιμάται, με
συνέπεια η τυχόν παράλειψη προσαγωγής
της να μην δημιουργεί τυπικό απαράδεκτο
για τη συζήτηση της υπόθεσης και την
έκδοση σχετικής απόφασης. Επίσης
εκτιμάται, κατ` αρθ. 1647 ΑΚ, η γνώμη του
ίδιου του ανήλικου, εφόσον είναι σε
κατάλληλη ηλικία. Το δικαστήριο με την
απόφασή του ΘΕΤΕΙ υπό επιτροπεία το
ανήλικο, ΔΙΟΡΙΖΕΙ επίτροπο αυτού.
ΔΙΟΡΙΖΕΙ εποπτικό συμβούλιο (τριών έως
πέντε μελών), ΔΙΑΤΑΣΣΕΙ τη Γραμματέα
του Δικαστηρίου να προβεί: α) στην
καταχώρηση του διατακτικού της απόφασης
στο ειδικό βιβλίο, που τηρείται στη
Γραμματεία του Δικαστηρίου τούτου για
το σκοπό αυτό, και β) να επιμεληθεί για
την επίδοση της απόφασής του στον ως
άνω διορισθέντα επίτροπο και στην
αρμόδια κοινωνική υπηρεσία.
Η απόφαση για
το διορισμό του επιτρόπου, όπως προανέφερα,
προς το σκοπό να λαμβάνουν γνώση τρίτοι
καταχωρίζεται σε ειδικό δημόσιο βιβλίο,
που τηρείται στη γραμματεία του
δικαστηρίου, και επιδίδεται στον επίτροπο
και στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία με
την επιμέλεια του δικαστηρίου.
β. Ο επίτροπος
είναι εκτελεστικό όργανο και έχει το
καθήκον και το δικαίωμα να επιμελείται
του προσώπου του ανηλίκου, να διοικεί
την περιουσία του και να τον εκπροσωπεί
σε κάθε δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά
το πρόσωπο ή την περιουσία του. Έχει
ευθύνη για κάθε ζημία του ανηλίκου από
πταίσμα του. Είναι δυνατό να του
επιδικασθεί αμοιβή ως επιτρόπου για
την απασχόλησή του.
Το λειτούργημα
του επιτρόπου δεν είναι υποχρεωτικό. Ο
διοριζόμενος επίτροπος έχει το δικαίωμα
να αποποιηθεί το διορισμό, εκτός αν έχει
διορισθεί σύμφωνα με το άρθρο 1600 (σε
περίπτωση αδυναμίας εύρεσης για διορισμό
κατάλληλου φυσικού προσώπου και ανάθεση
επιτροπείας σε ειδικά συσταθέν για το
σκοπό αυτό ίδρυμα ή σωματείο, αλλιώς
στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία ).
‘Εχει επίσης
το δικαίωμα να παραιτείται,μετά την
ανάληψη των καθηκόντων του, εφόσον
συντρέχει σπουδαίος λόγος. Ο επίτροπος
κατά κανόνα ένας, διορίζεται πάντοτε
από το δικαστήριο (δ ο τ ή ε π ι τ ρ ο π ε
ί α), εφόσον συνεκτιμά υποχρεωτικά την
έρευνα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας
και αποφασίζει αφού ακούσει αν αυτό
είναι δυνατό, τους πλησιέστερους
συγγενείς του ανηλίκου καθώς και κάθε
άλλο πρόσωπο το οποίο μπορεί κατά την
κρίση του να διαφωτίσει. Επίτροπος
διορίζεται κατά προτίμηση ένα από τα
ακόλουθα πρόσωπα με τη σειρά που
αναφέρονται:
1.ο ενήλικος
σύζυγος του ανηλίκου,
2.το φυσικό ή
Νομικό πρόσωπο που ορίστηκε με διαθήκη
ή με δήλωση στον ειρηνοδίκη ή σε
συμβολαιογράφο από όποιον ασκούσε τη
Γονική μέριμνα κατά το χρόνο της δήλωσης
και κατά τον θανατό του,
3.το κατά την
κρίση του δικαστηρίου καταλληλότερο
πρόσωπο με προτίμηση προς τους
πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου.
Δεν διορίζεται
επίτροπος αυτός που πρέπει να προτιμηθεί
κατά το προηγούμενο εδάφιο αν συντρέχει
ένας από τους λόγους του άρθρου 1595 αν ο
ίδιος αποποιείται την επιτροπεία ή αν
αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του
ανηλίκου.
Κατά το 1595 δεν
διορίζεται επίτροπος:
1.αυτός που δεν
έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα,
διαφορετικά ο διορισμός αυτός δεν
παράγει έννομα αποτελέσματα
2.ο ενήλικος για
τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός
δικαστικός
συμπαραστάτης
σύμφωνα με το άρθρο 1672,
3. όποιος
αποκλείστηκε από την επιτροπεία με
διάταξη τελευταίας βούλησης εκείνου
που δικαιούται να υποδείξει το πρόσωπο
του επιτρόπου.
Διαφορετικά αν
υπάρχει τέτοιος διορισμός στις ως άνω
2 και 3 περιπτώσεις το δικαστήριο οφείλει
να ανακαλεί το διορισμό και αυτεπαγγέλτως.
Ωσότου γίνει η ανάκληση, ο διορισμός
παράγει όλα τα έννομα αποτελέσματα του.
΄Εως το διορισμό
του επιτρόπου έχουν εφαρμογή οι διατάξεις
των άρθρων 1601 και 1602 (περί διορισμού
προσωρινού επιτρόπου σε επείγουσες
περιπτώσεις και υποχρέωσης των συγγενών
για το πρόσωπο του ανηλίκου και τη
συντήρηση της περιουσίας του).
Ο επίτροπος
οφείλει να συντάσσει παρουσία εκπροσώπου
του εποπτικού συμβουλίου απογραφή της
περιουσίας που υπάρχει ή που περιέρχεται
στον ανήλικο μετά το διορισμό και που
υπάγεται στη διοίκηση του επιτρόπου.
Σχετικά με τις
υποχρεώσεις και τα όρια των διαχειριστικών
του καθηκόντων και ενεργειών του
επιτρόπου ορίζουν τα άρθρα 1611-1626 Α.Κ.
Ορισμένες πράξεις του επιτρόπου απαιτούν
την προηγούμενη άδεια του εποπτικού
συμβουλίου άρθ. 1619-1620) και άλλες σχετική
άδεια του δικαστηρίου με προηγούμενη
γνωμοδότηση του εποπτικού συμβουλίου
(1623-1625 Α.Κ.)
Κάθε πράξη
του επιτρόπου που επιχειρήθηκε χωρίς
τις διατυπώσεις που τάσσει ο νόμος είναι
άκυρη. Η ακυρότητα είναι σχετική. Την
ακυρότητα προτείνουν ο επίτροπος, ο
ανήλικος και οι καθολικοί ή ειδικοί
διάδοχοί του (1630 Α.Κ.). Ο επίτροπος, όπου
ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, ενεργεί
ως προς την περιουσία του ανηλίκου κάθε
πράξη τακτικής διαχείρισης, ιδίως την
πληρωμή χρεών και την είσπραξη απαιτήσεων
(Διαχειριστική εξουσία του επιτρόπου).
Ο επίτροπος
έχει υποχρέωση να λογοδοτεί στο εποπτικό
συμβούλιο κάθε χρόνο. Το εποπτικό
συμβούλιο μπορεί να καθορίζει τη
λογοδοσία σε αραιότερα διαστήματα
πάντως όχι μεγαλύτερα από μια πενταετία,
αν οι περιστάσεις δεν δικαιολογούν την
ετήσια λογοδοσία. Ο επίτροπος μετά το
τέλος της επιτροπείας του έχει υποχρέωση
να παραδώσει την περιουσία που διοίκησε
και να λογοδοτήσει για την όλη διοίκησή
του
γ. Το εποπτικό
συμβούλιο πέραν από τις γνωμοδοτήσεις
του σε θέματα επιτροπείας, εποπτεύει
το έργο του επιτρόπου και ασκεί έλεγχο
προληπτικά και κατασταλτικά. Συγχρόνως
με το διορισμό του επιτρόπου το δικαστήριο
οφείλει να διορίσει και το εποπτικό
συμβούλιο. Το εποπτικό συμβούλιο,
αποτελούμενο από τρία έως πέντε μέλη,
συγκροτείται από συγγενείς του ανηλίκου
ή φίλους των γονέων του. Με την ίδια
απόφασή του το δικαστήριο ορίζει πρόεδρο
του εποπτικού συμβουλίου ένα από τα
μέλη του. Το δικαστήριο μπορεί, αν
κρίνει ότι το επιβάλλει το συμφέρον του
ανηλίκου, ιδίως γιατί δεν υπάρχουν
κατάλληλοι συγγενείς ή φίλοι ή συντρέχει
άλλος σπουδαίος λόγος, να διορίσει ως
μέλος του εποπτικού συμβουλίου και ένα
όργανο της κοινωνικής υπηρεσίας ή να
αναθέσει σε εξαιρετικές περιπτώσεις
αποκλειστικά σ`αυτό τα έργα του εποπτικού
συμβουλίου.
Δεν επιτρέπεται
να διορισθούν μέλη του εποπτικού
συμβουλίου:
1. ο επίτροπος
του ανηλίκου, 2.αυτοί που δεν επιτρέπεται
να διοριστούν επίτροποι, σύμφωνα με το
άρθρο 1595 Α.Κ. Σχετικές διατάξεις με το
εποπτικό συμβούλιο είναι αυτές των
άρθρων 1634 -1645 Α.Κ.
Πριν από κάθε
απόφαση οποιουδήποτε οργάνου της
επιτροπείας, αυτό οφείλει, ανάλογα με
την ωριμότητα του ανηλίκου, να ακούει
και τη δική του γνώμη.
Κάθε απόφαση
οποιουδήποτε οργάνου της επιτροπείας
πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του
ανηλίκου". (‘Αρθρο 1647-1648 ΑΚ)
Συντομογραφίες:
Α.Κ. = Αστικός Κώδικας Κ.Πολ.Δ. = Κώδικας
Πολιτικής Δικονομίας
(συνεχίζεται
με το β΄μέρος)
Γιώργος Γιαγκουδάκης, Δικηγόρος Καβάλας
Διαζύγια - Ποινικά - Ιντερνετ
Για περισσότερες πληροφορίες
σχετικά με το δικηγορικό γραφείο μου
επισκεφθείτε το site μας
