Πότε η γονική παροχή μπορεί να ανακληθεί από το γονέα?

Για το θέμα της ανάκλησης γονικής παροχής είχα αναφερθεί και σε άλλο άρθρο μου στο παρελθόν. Σήμερα  θα επισημάνουμε μετά από μια σύντομη επισκόπηση της νομολογίας πότε είναι δυνατή η ανάκληση της γονικής παροχής από το γονέα και πως κρίνουν τα δικαστήρια επ΄ αυτού του θέματος.

Στο άρθρο 1509 παρ. 1 Α.Κ. (παροχές των γονέων προς το τέκνο τους)  δεν προσδιορίζεται το ύψος της παροχής μέχρι του οποίου αυτή αποτελεί γονική παροχή, ούτε καθορίζονται αντικειμενικά κριτήρια προσδιορισμού της, παρά μόνο χρησιμοποιείται η νομική έννοια του όρου "του μέτρου το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις".

Από το παραπάνω άρθρο, που ορίζει ότι η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσόν που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, προκύπτει ότι το μέτρο της κρίσεως σχετικά με το εάν η γονική παροχή είναι δωρεά και επομένως ανακλητέα, κατά την διάταξη του άρθρου 505 του Α.Κ., στο σύνολό της ή μερικώς.

Από τη διάταξη αυτή προκύπτει, ότι ως ενδεικνυόμενο από τις περιστάσεις μέτρο μιας γονικής παροχής, ώστε να μη θεωρείται, κατά το υπερβάλλον αυτό το μέτρο, ως δωρεά και να υπόκειται σε ανάκληση, κρίνεται εκείνο το οποίο προσδιορίζεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής, την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό των τέκνων, την ηλικία των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων,  την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων  και τις συνθήκες γενικά τις διαβίωσής τους, τις οποίες επιδιώκει να εξισορροπήσει με τις παροχές του ο γονέας κλπ.

Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής αλλά μόνο η συνδρομή ανάγκης υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις του αρθ. 1509 του ΑΚ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης, τότε η παροχή έχει την έννοια της δωρεάς.

Ανάκληση της παροχής αυτής προς το τέκνο σύμφωνα με τις Α.Κ. 505-510 (περί ανάκλησης δωρεάς) εφόσον δεν υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις,  δεν είναι επιτρεπτή από τον νόμο.

Ποια είναι τα σημαντικά κριτήρια για την ανάθεση γονικής μέριμνας ή επιμέλειας ανηλίκων τέκνων?

Αγαπητοί αναγνώστες σήμερα θα αναφερθώ για την ανάθεση γονικής μέριμνας και επιμέλειας ανηλίκων τέκνων, που  γνωρίζω ότι απασχολεί μεγάλη μερίδα χωρισμένων γονιών με ανήλικα παιδιά.

Από μια σύντομη επισκόπηση της σχετικής νομοθεσίας και της νομολογίας του Αρείου Πάγου καταλήγουμε σε διαπιστώσεις για το ποια είναι τα σημαντικά κριτήρια ανάθεσης γονικής μέριμνας ή επιμέλειας ανηλίκων τέκνων των γονιών σε διάσταση ή που έχουν πάρει διαζύγιο και για το πως θα πρέπει να αποφασίζουν τα δικαστήρια σχετικά με αυτά τα σοβαρά θέματα.

Κατά το άρθρο 1511 ΑΚ σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 1510, 1512-1514 ΑΚ το δικαστήριο, όταν καλείται να αποφασίσει και να ρυθμίσει την άσκηση γονικής μέριμνας ή επιμέλειας ανηλίκου τέκνου εν διαστάσει ή διαζευγμένων γονιών θα πρέπει να έχει ως αποκλειστικό οδηγό της κρίσης του το γενικό συμφέρον του ανηλίκου τέκνου. Το συμφέρον αυτό νοείται ως το σωματικό, υλικό, πνευματικό, ψυχικό και ηθικό. Κατά την λήψη της εν λόγω απόφασης το δικαστήριο θα πρέπει να μην επηρεάζεται από κανέναν παράγοντα, που σχετίζεται με κάθε γονέα αναφορικά με το φύλο, φυλή, γλώσσα,  θρησκεία,  κοινωνική προέλευση, περιουσιακή κατάσταση κλπ. Κατά την λήψη αυτής της τόσο σοβαρής απόφασης το δικαστήριο θα πρέπει ακόμη να λαμβάνει υπόψιν του και τους ακόλουθους παράγοντες ως κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου:

1. τους έως τότε ανεπηρέαστα αναπτυχθέντες δεσμούς  του τέκνου, που διαθέτει ικανότητα διακρίσεως με τους γονείς του και τα αδέλφια του. Ουσιώδης σημασία έχει η ύπαρξη ιδιαίτερου δεσμού του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του και η περί αυτού ρητώς εκφραζόμενη προτίμησή του με την αυτονόητη προϋπόθεση ότι ο ιδιαίτερος αυτός δεσμός του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του έχει αναπτυχθεί φυσιολογικά και αβίαστα ως ψυχική στάση, η οποία είναι προϊόν της ελεύθερης και ανεπηρέαστης επιλογής του ανηλίκου,

2. τις τυχόν συμφωνίες των γονέων για την επιμέλεια και την διοίκηση της περιουσίας του,

3. την προσωπική γνώμη του ανηλίκου τέκνου εφόσον αυτό, εν όψει της ηλικίας του και της πνευματικής του ανάπτυξης, έχει την ωριμότητα και είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγματικό του συμφέρον. Το δικαστήριο πρέπει να ζητεί και να συνεκτιμά και τη γνώμη του τέκνου, εφ` όσον κρίνει αυτό ότι έχει την απαιτούμενη ωριμότητα, ότι δηλαδή έχει την ικανότητα να αντιληφθεί το συμφέρον του.

Η εκφρασθείσα γνώμη του τέκνου δεν αποτελεί, άνευ άλλου τινός, αποφασιστικό παράγοντα με ιδιαίτερη βαρύτητα, διότι πολλές φορές η θέληση του ανηλίκου είναι αποτέλεσμα επηρεασμού και πρόσκαιρη και δεν σημαίνει ότι εξυπηρετεί πράγματι το συμφέρον του. Η συνεκτίμηση από το Δικαστήριο της γνώμης του τέκνου δεν αποτελεί ίδιο αποδεικτικό μέσο. Θα πρέπει όμως να διαλαμβάνεται στην απόφαση, γιατί συνιστά μέρος της αιτιολογίας αυτής χωρίς και να είναι απαραίτητο να αναφέρεται στην απόφαση του δικαστηρίου η γνώμη του ανηλίκου, στην οποία άλλωστε το Δικαστήριο αυτό δεν είναι υποχρεωμένο να συμμορφώνεται. Υποχρέωση παραθέσεως της γνώμης του ανηλίκου στην απόφαση δεν προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 1511 παρ. 3 ΑΚ.

Το δικαστήριο για την κρίση του  αυτή ως προς την ύπαρξη ή μη τέτοιας ωριμότητας, που σχηματίζεται από την ελεύθερη εκτίμηση των αποδείξεων, ούτε ειδική αιτιολογία απαιτείται, ούτε αναιρετικός έλεγχος επιτρέπεται, αφού αυτή αποτελεί εκτίμηση πραγματικού γεγονότος, κατ` άρθρ. 561 ΚΠολΔ. Η επικοινωνία με το δικαστή για λήψη γνώμης ανηλίκου δύναται να παραλειφθεί μόνο όταν ειδικές περιστάσεις το επιβάλλουν, οπότε η δικαστική κρίση θα διαμορφωθεί και εξαχθεί από τα λοιπά αποδεικτικά στοιχεία. Τούτο διότι αυτή η επικοινωνία δεν αποτελεί αποκλειστικό, αλλά συντρέχον και συνεκτιμώμενο, στοιχείο του πραγματικού του εφαρμοστέου κανόνα δικαίου για την υπό του δικαστηρίου ανάθεση της επιμελείας του τέκνου με γνώμονα το συμφέρον τούτου.

Με ποια τα κριτήρια δίνουν μέχρι σήμερα συνεπιμέλεια τα Ελληνικά δικαστήρια

Η γονική μέριμνα  ανήλικου τέκνου αποτελεί γενικότερη και ευρύτερη έννοια σε σχέση με την επιμέλεια και συγκροτείται:

α) από την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, 
β) τη διοίκηση της περιουσίας του και 
γ) τη νομική εκπροσώπησή του στις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις του. 

Η επιμέλεια συγκροτεί μέρος της γονικής μέριμνας. Είναι η σπουδαιότερη από τις τρεις παραπάνω λειτουργίες της. Συμπεριλαμβάνει την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του παιδιού. 

Συνεπώς, πρόκειται για κάθε φροντίδα ή μέτρο σχετικό με την πνευματική, ψυχική αλλά και τη σωματική ανάπτυξη του ανηλίκου και προφανώς για την επί καθημερινής βάσεως μέριμνα για την τροφή, το ντύσιμο, τη μόρφωση, άθληση, ψυχαγωγία, την υγεία του παιδιού, τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση, τη λήψη σωφρονιστικών μέτρων που το αφορούν, καθώς και τη μέριμνα περί του προσδιορισμού του τόπου διαμονής του, δηλαδή του σπιτιού, όπου θεωρείται ωφελιμότερο να διαμένει το παιδί. ( απόφ. 504/2019 ΕΦ ΑΘ ΜΟΝ)

Η συνεπιμέλεια ανηλίκων τέκνων χωρισμένων γονιών είναι από τα πιo επίκαιρα και πολυσυζητημένα νομικά θέματα, ενόψει των νέων αλλαγών, που θα επέλθουν στο οικογενειακό δίκαιο από το φθινόπωρο. Όπως ανέφερα σε προγενέστερο σχετικό άρθρο μου τα Ελληνικά Δικαστήρια αποφασίζουν ΜΟΝΟ σε εξαιρετικές περιπτώσεις υπέρ της συνεπιμέλειας των ανηλίκων τέκνων χωρισμένων γονιών (εν διαστάσει ή διαζευγμένων). 

Τα βασικά κριτήρια συνεπιμέλειας με τα οποία δικαστήρια  αποφασίζουν θετικά για την συνεπιμέλεια - υπό καθεστώς διακοπής συζυγικής συμβίωσης - προκύπτουν από μια σύντομη επισκόπηση της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων. Αυτά  εν συντομία είναι τα ακόλουθα: 

1. Η ύπαρξη καταλληλότητας των γονέων για την ανάληψη του έργου της από κοινού διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου και οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με τους γονείς του.

2. Να προκαλείται η μικρότερη δυνατή διατάραξη της ζωής των ανηλίκων. Να είναι κοντικοί οι τόποι διαμονής των γονέων και αρμονικές οι μεταξύ τους σχέσεις. Οι γονείς να έχουν τον ίδιο τρόπο σκέψης ως προς την συνεπιμέλεια (απόφ. 504/2019 ΜονΕφ Αθ).

3. Να μην διαταράσσεται ο τρόπος ζωής των ανηλίκων τέκνων. Να μην οδηγεί η συνεπιμέλεια σε αδυναμία λήψης σταθερών αποφάσεων για το πρόσωπο των ανηλίκων και να μην υπάρχει αδυναμία συνεννόησης (απόφ. 4324/2019 ΜΠΡΑΘ ΑΣΦΑΛ).

4. Να υπάρχει η μικρότερη δυνατή διατάραξη του τρόπου ζωής των ανηλίκων τέκνων με την κατανομή ανάμεσα στους γονείς της επιμέλειας (5562/2018 ΜΠΡΑθ).

5. Οι γονείς των ανηλίκων θα πρέπει να κατοικούν στην ίδια πόλη. Να μην υφίσταται μεταξύ τους σημαντική διάσταση απόψεων και να διατηρούν μεταξύ τους καλές σχέσεις (12704/2017 ΜΠΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΙΔ.ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ - ΑΠΟΡΡΙΠΤΙΚΗ).