Ποιο είναι το εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα του/της συζύγου και πότε λαμβάνει το "εξαίρετο";

  * Δημοσιεύτηκε  25/ 4/2015  στην "Πρωϊνή" Εφημερίδα της Καβάλας    
  
Σχετικά με το εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα του συζύγου και το "εξαίρετο" το άρθρο 1820 Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) ορίζει ότι : "Εκείνος από τους συζύγους που επιζεί καλείται, ως κληρονόμος εξ αδιαθέτου, με τους συγγενείς της πρώτης τάξης στο τέταρτο και με τους συγγενείς των άλλων τάξεων στο μισό της κληρονομίας. Επιπλέον παίρνει ως εξαίρετο, ανεξάρτητα από την τάξη με την οποία καλείται, τα έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα που τα χρησιμοποιούσαν είτε μόνος εκείνος που επιζεί, είτε και οι δύο σύζυγοι. Αν όμως υπάρχουν τέκνα του συζύγου που πέθανε, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και αυτών, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις για λόγους επιείκειας."

Από τη παραπάνω διάταξη προκύπτει ότι όταν ο σύζυγος που επιζεί καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος μαζί με κληρονόμους συγγενείς της πρώτης τάξης με πάγιο ποσοστό και ειδικότερα στο τέταρτο με τους συγγενείς της πρώτης τάξης και με τους συγγενείς των άλλων τάξεων στο μισό της κληρονομίας παίρνει επιπλέον και το εξαίρετο. Απαιτείται ως προϋπόθεση για τη θεμελίωση του εξ αδιαθέτου κληρονομικού δικαιώματος του επιζώντα συζύγου να υπάρχει γάμος, έστω άκυρος ή ακυρώσιμος, που δεν ακυρώθηκε με αμετάκλητη δικαστική απόφαση κατά το χρόνο του θανάτου του αποβιώσαντος συζύγου. Η ακύρωση του άκυρου ή ακυρώσιμου γάμου με αμετάκλητη δικαστική απόφαση μετά το θάνατο του κληρονομουμένου αίρει αναδρομικά (άρθ. 1381 Α.Κ.) τα αποτελέσματα του ή μόνο για το μέλλον σε περίπτωση καλοπιστίας του συζύγου που αγνοούσε την ακυρότητα κατά την τέλεση του γάμου (νομιζόμενος γάμος άρθ. 1383 Α.Κ.). Αν λύθηκε ο γάμος με αμετάκλητη απόφαση πριν το θάνατο του συζύγου, ευνόητο είναι ότι ο επιζών σύζυγος δεν αποκτά κληρονομικό δικαίωμα και κατ΄ επέκταση εξαίρετο σε περίπτωση εξ αδιαθέτου διαδοχής.

Κριτήριο για το ποια αντικείμενα περιλαμβάνονται στο εξαίρετο πρέπει, κατά κύριο λόγο, να είναι ο σκοπός του νόμου να εξασφαλίσει στο σύζυγο ο οποίος επιζεί, είτε από λόγους κοινωνικής ευπρέπειας είτε από λόγους επιεικείας, τον ίδιο τρόπο ζωής τον οποίο είχε μέχρι τότε. Δεν υπάγονται στο εξαίρετο αντικείμενα ευρισκόμενα στη συζυγική οικία που εξυπηρετούν άλλους σκοπούς ειδικούς, όπως επαγγελματικούς, καλλιτεχνικούς επιστημονικούς κ.λ.π. Υπάγονται στο εξαίρετο ενδεικτικά τα έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα (ανήκοντα στον αποβιώσαντα σύζυγο), που τα χρησιμοποιούσαν είτε μόνος εκείνος που επιζεί, είτε και οι δύο σύζυγοι. Εάν μόνο ο αποβιώσας έκανε χρήση αυτών δεν υπάγονται στο εξαίρετο. Κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, στο συζυγικό "εξαίρετο" περιλαμβάνονται κληρονομιαία κινητά πράγματα της κοινής οικιακής οικονομίας των συζύγων, δηλαδή τα αντικείμενα τα οποία ανήκουν "στο συζυγικό νοικοκυριό". Μεταξύ αυτών των αντικειμένων περιλαμβάνεται και το αυτοκίνητο κάτω από τις σημερινές ανάγκες της οικονομίας αυτής, που επιβάλλουν πολλές φορές, για την εξυπηρέτηση τους μετακινήσεις των συζύγων, σε τόπους πορισμού των απαραιτήτων για τη λειτουργία της, αλλά και χάριν της άνετης και ευχάριστης διαβίωσης αυτών και σε μεγάλη, από τη συζυγική οικία, απόσταση.

Προϋπόθεση για την περιέλευση αντικειμένου της οικιακής οικονομίας, ως εξαίρετου στον επιζώντα σύζυγο είναι να χρησιμοποιούσαν το αντικείμενο αυτό κατά τη διάρκεια της ζωής του αποβιώσαντος και οι δύο σύζυγοι είτε μόνος ο επιζών. Όταν αντικείμενο είναι αυτοκίνητο, η αδυναμία του επιζώντος συζύγου να οδηγεί αυτό, είτε επειδή δεν έχει εξασκηθεί, είτε επειδή δεν έχει αποκτήσει άδεια, δεν αποκλείει τη χρησιμοποίηση του με άλλο πρόσωπο που

μπορεί να ήταν (εν ζωή) ο άλλος σύζυγος. Αν όμως το αυτοκίνητο ή και οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο χρησιμοποιούσε μόνο ο σύζυγος ο οποίος αποβίωσε, τότε το αντικείμενο αυτό δεν περιλαμβάνεται στο εξαίρετο, όπως προκύπτει εξ αντιδιαστολής από τις ανωτέρω διατάξεις του άρθρου 1820 παρ. 2 ΑΚ, ιδίως όταν τούτο συνάγεται και από τον τρόπο και τις συνθήκες διαβιώσεως των συζύγων.

'Οταν όμως υπάρχουν και τέκνα του συζύγου ο οποίος αποβίωσε, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ανάγκες αυτών, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις, για λόγους επιείκειας. Και είναι αλήθεια ότι η τελευταία αυτή διάταξη είναι ατελής, δεδομένου ότι δεν ορίζεται η έννομη συνέπεια, η οποία πρέπει να είναι δικαίωμα των τέκνων να λάβουν ορισμένα αντικείμενα από την οικοσκευή, αν συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, εφόσον σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα ισχύει το εξαίρετο ως προς αυτά, τα οποία θα παραμένουν στην κληρονομιά. Έτσι, στον ερμηνευτή και τον εφαρμοστή του δικαίου εναπόκειται να κρίνει πότε συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές, δηλαδή οι ανάγκες των τέκνων, οι ειδικές περιστάσεις, οι λόγοι επιείκειας κλπ. Σε περίπτωση διαφωνίας επιζώντα συζύγου και τέκνων στα ζητήματα αυτά κρίνει με απόφαση του το αρμόδιο δικαστήριο.

Κατά το άρθρο 1822 Α. Κ. το κληρονομικό δικαίωμα καθώς και το δικαίωμα στο εξαίρετο του συζύγου που επιζεί αποκλείονται, αν ο κληρονομούμενος έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του. Από τη διάταξη αυτή και εκείνη του άρθρου 1820 Α.Κ., προκύπτει ότι ο σύζυγος που επιζεί καλείται στην κληρονομιά του αποβιώσαντος συζύγου με βάση μόνο τη συζυγική του ιδιότητα, την οποία και υποχρεούται να αποδείξει και η οποία εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι να γίνει αμετάκλητη η απόφαση για το διαζύγιο (άρθρο 1438 Α. Κ). Πλην όμως οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος μπορούν να ανατρέψουν την επερχόμενη με τον τρόπο αυτό κλήση του (ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος) στην κληρονομιά, προβάλλοντας τον αποκλεισμό του από αυτήν (κληρονομιά), αν επικαλεσθούν και αποδείξουν, εκτός από την κληρονομική τους ιδιότητα, τη συνδρομή των προϋποθέσεων του πιο πάνω άρθρου 1822.

Το εξαίρετο χαρακτηρίζεται κληροδοσία από το νόμο που λαμβάνει ο επιζών σύζυγος που κληρονομεί εξ αδιαθέτου πέραν του κληρονομικού του μεριδίου και εφαρμόζονται ως προς αυτό κατ` αναλογία οι διατάξεις για την κληροδοσία. - (Πηγή σχετικής νομολογίας 1870/2013 ΑΠ, 15810/2013 ΜΠΡ ΘΕΣΣΑΛ, 103/2011 ΕΦ ΔΥΤΜΑΚ, 20313/2011 ΠΠΡ ΘΕΣΣΑΛ,1815/2009 ΕΦ ΑΘ, 666/2008 ΑΠ, 6873/2007 ΕΦ ΑΘ, 776/2005 ΕΦ ΠΑΤΡ, 96/2004 ΕΦ ΔΩΔ, 917/1996 ΕΦΠΑΤΡ). 

Γιώργος Π. Γιαγκουδάκης, Δικηγόρος Καβάλας

Διαζύγια - Ποινικά - Αστικά

Για περισσότερες πληροφορίες 

σχετικά με το δικηγορικό γραφείο μου

επισκεφθείτε το site μας

giagkoud@yahoo.com